Arriskuan. Pertsonarik gabe gelditzeko, despopulazioan, hutsik eta bizitzarik gabe geratzeko arriskuan. Gero eta herri gehiagok dute despopulazioaren mehatxua, ez bakarrik Araban edo Euskal Autonomia Erkidegoan, baita estatu espainiar osoan ere. La Caixa Fundazioak egindako txosten baten arabera, landa-eremuaren %17ra arte despopulazio- eta idura-tasa handiak daude.
Hala, eta ildo beretik jarraituz, landa-inguruneak aurrekaririk gabeko ingurumen- eta gizarte-aldaketak jasaten ari dira, jenderik gabe eta klima-aldaketa protagonista nagusi direla. Izan ere, txostenaren arabera, landa-eremuaren %28k despopulazio-tasa handiak ditu. Horixe da La Caixa Fundazioaren eta Bartzelonako Unibertsitate Autonomoaren Gizarte Behatokiko La España Desertificada azterketaren ondorio nagusia. Ingurumen Zientzia eta Teknologia Institutuko Cara Maeztu, Gerard Pocull, Esteve Corbera eta Sergio Villamayor-Tomas ikertzaileek egin dute azterketa.
Beste ondorio batzuen artean, ikerketak nabarmentzen du herriak gero eta despopulazio-tasa handiagoa jasaten ari direla. Hala ere, nekazariek lan egiten duten baina hiriguneekin lotuta dauden landa-eremu irisgarriak gutxiago husten dira. Kasu horietan, portzentajezko hamaika puntu inguru husten dira, txostenaren arabera. Errealitate horren aurrean, despopulazioa arintzeko hainbat faktore daude, hala nola, nekazaritza-industriaren eta energia berriztagarrien garapena, landa- eta ingurumen-turismoa, immigrazioa, etxebizitza eskuragarritasuna, kultura- eta entretenimendu-eskaintza eta hiriguneekiko konektibitatea. “Hala ere, faktore horietako batzuek nahi ez diren ondorioak ekar ditzakete, bai sozialak bai ingurumenekoak”, ohartarazi dute txostenean.
Zer efektu ez-desiratu dira horiek? Izan ere, txosten horretan bertan esaten denez, adibidez, nekazaritzako industriaren garapenak ustiategiak eta nekazaritzako zerbitzuak pilatzea dakar, eta horrek zaildu egiten du nekazari gazteek eta etorkinek lurra eskuratzea. Era berean, nekazaritza- eta abeltzaintza-intentsifikazioak lagundu egin dezake lurzoruen higaduran, gehiegizko ustiapenean eta baliabide hidrikoen kutsaduran, eta, hala, idortasun-arriskua handitu eta lurraldeak klima-aldaketan duen erresilientzia murriztu.
Emandako urratsak
Hain zuzen ere, landa-despopulazio horren aurka ere egiten du lan Eusko Jaurlaritzak. Izan ere, Araban herri asko despopulatzeko arriskuan daude, edo azken urteetan hustuz eta ia biztanlerik gabe geratu direnak. Hori dela eta, hainbat ekintza, proiektu eta lege landu dira aspalditik, gazteek eta belaunaldi berriek Arabako herrietan ere beren familiarekin bizitzeko aukera izan dezaten. Azpimarratu behar da, gainera, 2020an koronabirusaren pandemian herritar askok herrietara joatea erabaki zutela, Arabako herriek hiriarekin alderatuta eskaintzen zuten askatasuna eta kutsatzeko arrisku txikiagoa kontuan hartuta.
Hala, joan den urtean, Eusko Jaurlaritzak Euskal Autonomia Erkidegoko Landa Garapenerako Lege Proiektua onartu zuen. Proiektu horren helburua da landa-nukleoei eustea eta haiek erakartzea, landa-garapenak hiri-garapenaren maila berean aurrera egin dezan eta nekazaritza-, basogintza- eta abeltzaintza-sektoreetako jarduera ekonomikoak bultza daitezen. Era berean, lege berriak Landa-proofing ikuspegia du, diseinatzen diren politikek euskal landa-eremuan duten eragina kontuan har dadin (beste sail batzuetatik datozen politikei eta programei landa-lente bat aplikatzea da helburua). Hala, landa-garapenaren ardura duten Eusko Jaurlaritzako eta Foru-Aldundietako zuzendaritzek beste sail batzuetan zehazten diren politika eta programei buruzko txostenak egitea aurreikusten da.
Egungo Landa Garapenerako Programaren (2012) datuen arabera, Euskadiko biztanleria osoa 2.128.397 biztanlekoa da, eta horien % 8,3 baino ez da bizi 150 h/km2-tik beherako biztanleria-dentsitatea duten udalerrietan, ELGAk (Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak) landa-udalerritzat hartzen dituenetan. “Landa udalerri txikienetako biztanleriaren bilakaera egonkortzea lortu da XXI. mendearen hasieran, 2001-2018 artean kopurua mantendu edo handitu egin zelako. Aipatu behar da pandemiaren inguruabarrak hazkunde deigarria eragin duela Arabako biztanle gutxiko zenbait gunetan, nahiz eta oraindik goizegi den koiunturazko hazkundea edo denboran iraungo duena izango den neurtzeko”, azpimarratu zuten Eusko Jaurlaritzatik legea onartu zela azaldu zutenean. Eta erantsi zuten: “Bizi-kalitate hobea bilatzearen ondorioz, 2020an eta 2021ean Arabako Mendialdeko eskualdean biztanleria % 7,1 hazi da; Arabako Haranetako eskualdean ere % 2,47 hazi da biztanleria 2020an eta 2021ean, 228 pertsona gehiago erroldatu baitira; eta Gorbeialdean % 2,80ko bilakaera positiboa izan da, 274 pertsona berri erroldatu baitira”.
Helburu orokorra da euskal landa ingurunea herrialdearen garapenean eta kohesio ekonomiko, sozial eta lurraldekoan funtsezko faktore gisa posizionatzea, lurraldearen gainerako eremuaren baldintza berdinetan sartzeko, berrikuntza, modernitate, ekintzailetzari dagokienez, eta horrekin herrialdearen ikuspegi berria, integratuagoa lortzen laguntzeko. Hori guztia, alde batera utzi gabe nekazaritza jarduerak Euskadiko lurraldearen eta ingurumenaren kudeaketan duen eginkizun estrategikoa, bai eta ekonomian eta elikagaien hornitzaile gisa duen eginkizuna ere.