“Burua zabalik lan egin dugu, eman, eta, batez ere, hartzeko”

Aspaldidanik ezagututako eta elkarrekin lan egindako jendea batu nahian edo formalizatu nahian sortu zuten hainbat artistek Zart kolektiboa; tartean, Rafa Ruedak eta Harkaitz Canok. Elkartzea zen helburua, elkarri laguntzea eta elkarrekin sortzea. Eta hala egin dute; kalean eta esku artean dute kolektiboaren lehen proiektua: Loti (H)errena.

‘Loti (H)errena’kaleratu duzue Zart kolektiboko kideok. Nolako lana da?

Harkaitz Cano: Loti (H)errena sortzen da Zart kolektiboko lehenbiziko elkarlan bezala, non denok parte hartzen dugun, eta insomnioa duten pertsonen eta lotien arteko konbate baten kontaketa bat da. Berez, disko bezala sortzen da, noski, baina disko fisikorik gabeko disko bat da. Zalantza askorekin erabaki genuen QR kode baten bitartez sar zaitezke eta kalitate gorenean deskargatu ditzakezu bertan jasotzen diren edukiak, esteka batetik. Jakina, betiko plataformetan, Spotify bezalakoetan, ere entzun daitezke, baina QR kodearen bitartez egiten duenak aukera dauka sareetan ez dagoen kantu bat entzuteko eta baita alboko materiala jasotzeko ere: esaterako, ingeleserako itzulpenak, liburu fisikoaren libretoa PDF formatuan, eta bestelakoak. Loti (H)errena hartzen duenak eskuratzen duena da eskuetatik joan zaigun disko baten libreto eratua.

Rafa Rueda: Kolektiboaren gauzatze artistikoa zen nolabait. Sortu ginenetik gure helburua zen proiektuak sortzea, bai gure artean eta baita gure inguruko jendearen artean ere. Eta hau izan da Zart sortu genuenetik buruan geneukan egitasmo bat. Azkenean, denon agendetatik atera genuen tartetxo bat guztiok biltzeko, eta hiru bat astez egon ginen estudioan, loa eta esna egotearen gaia ardatz hartuta, bakoitzak bere alea jarriz: dela musika aldetik, dela literatura edo diseinuaren aldetik…

Zein zen hasieran zenuten helburua?

H.C.: Hasierako helburua elkarrekin lan egitea zen, eta prozesuan sor zitezkeen ezustekoen aurrean adi egotea. Hasi ginen testuak biltzen loari edo loaren zailtasunari buruz, idazle eta intelektualen artean dauden aipu pila bat biltzen, eta horrekin joan ginen osatzen berez kantuen eta poemen corpus horren osagarri bat. Garate estudioetara joan ginenean grabatzera, bageneukan bide orri bat, baina egia da gauza asko sortu zirela bertan ere. Hor Martxel Arkarazoren lana ere aipatu behar da, bera izan zelako teknikaria. Polita izan zen nola joan ziren geruza berriak sortzen. 

Zer jasotzen du lanak bere baitan?

H.C.: Berez, 18 audio dira; hainbat kantu ezberdin dira, baina badaude baita irakurketak eta halakoak. Liburu objektu berezi bat nahi genuen. Badaude kantuaren eta irakurketaren mugan dauden esperimentuak ere, eta uste dut horrek definitzen duela pixka bat ere gure papera. Adibidez, Maiteri bidali nion Nire insomnioa izeneko poema luze-luze bat, nire ustez ezin zena inolaz ere kantu bihurtu, baina Maiteri nahikoa da esatea ezin dela berak sortzeko. Oinarri bat jarri zion eta errezitatu egiten du.

Lana osatzen duten ale gehienak originalak dira, badago berezitasunen bat, esaterako, Iker Laurobaren kantu zahar baten bertsio bat, Maite Larbururen bitartez birmoldatua izan dena; badago Rafa Ruedak egindako Rafa Berrioren abesti baten bertsio euskaratu bat ere; horrez gain, bada Diktadore jauna, Herbereetako kantu baten bertsio bat, Maite Larburuk egindakoa. Horrez gain, badago a capella kantatutako kantu tradizional bat ere. Azken hori QR kodearen bitartez sartzen direnek soilik entzun dezakete. Baina gainerakoak originalak dira.

Kolektiboak elkarlanean egiten duen lehen proiektua da. Emaitzarekin pozik geratu al zarete?

R.R.: Guretzat ere lan esperimentala izan da; esperientzia moduan hartu genuen, egia esan bidaia hasi eta amaiera zein izan zitekeen ere jakin gabe. Esperientzia oso polita izan da denon artean sortzearena, asko ikasten da ondoan daukazunetik eta hori zen helburua, elkar aberastea, eta horren emaitza ere erakustea jendeari. Alde horretatik uste dut oso pozik egoteko moduko lana atera zaigula, eta guztiok, neurri batean edo bestean oso aberastuta atera garela esperientziatik.

Ez zen gauza erraza izango hainbat artistek elkarrekin lan egitea…

R.R.: Gauza zaila baino berezia izan dela esango nuke. Nik uste dut guztiok hartu dugula jarrera zabal jokatzeko, ematera joan gara baina baita hartzera ere. Eta horrek asko errazten du lana, beti gainontzekoek zure lanari egiten dioten ekarpenari irekita. Zailtasuna ez nuke artistikoa izan denik esango, baizik eta erritmoak bateratzearena. Sorkuntza oso gauza pertsonala da, lanerako nork bere erritmoak ditu eta horiek bateratzea izan da gauza bitxienetakoa, zaila ez nuke esango, baina bai gehien kostatu zaigun gauza bat. Baina modu artistikoan, begi, belarri eta buru zabal lan egin dugu, eman eta, batez ere, hartzeko. 

Entzun gabe irakur dezakezu, eta alderantziz.

H.C.: Ez dauka ordenarik, berez, edozein orritan zabal dezakezu eta irakurri, kantua entzunez edo entzun gabe… Ez dauka azal eta kontrazalik; biak dira azalak. Irakur daiteke alde batera edo bestera, pixka bat insomnioaren gau horietan bezala, ohean ibiltzen garela alde batera eta bestera, pixka bat irudikatu nahi genion irakurleari zoramen hori. Eta hori bihurtzea ere irakurketaren eta entzunaldiaren parte. Hasieratik geneukan asmoa jolasteko, klasifikatzen zaila izango zen zerbait nahi genuen, nahiz eta gero horrek zailtzen digun komunikatzeko. Sentsazioa daukagu gaur egun kantuak eta bestelakoak ere oso eskura, oso erraz, edozein momentutan, edozein lekutan dauzkagula, eta batzuetan iruditzen zait zailtasun puntu bat jartzea ere irakurle edo entzuleari, izan daitekeela pizgarri.

Ohiko formatua ez izateak, publikoaren erantzuna baldintzatzen al du?

R.R.: Nik uste dut badagoela jendea gustuko duena aukera ezberdinak aurkezten zaizkionean, eta baloratu egiten dituela. Orokorrean nik uste dut eskertzen dela estandarretatik ihes egitea, edo alternatibak aukeran jartzea.

H.C.: Ez dugu genero berririk asmatu, gurean beti egon dira idazle eta musikarien arteko kolaborazioak. Euskal literaturaren ezaugarrietako bat da ohiko genero edo liburuetan elikatzen hain errazak ez diren emanaldiak sortzea.

Loak zenbaterainoko garrantzia dauka zuen bizitzetan?

R.R.: Nik esango nuke gure artean guztioi gertatzen zaigula borroka hori loarekin, edozein pertsonarentzat den moduan, guretzat ere oso garrantzitsua da bata zein bestea. Nik uste dut sormenerako ez loa ez esna egotearen tarteko muga oso aproposa izan daitekeela, askorako ematen duelako, erdi bizirik, erdi hilda, erdi lotan, erdi esna zauden momentu horietan gauza interesgarri asko gertatzen dira askotan, eta esango nuke ia-ia guztiok bizi izan garela egoera dionisiko horretan, sortze aldera eta halakoetan. 

H.C.: Artista tormentatuaren figura, normalean, esna egotearekin lotzen da, badagoelako gorespen bat edo mitifikazio bat. Artistaren figuraren erromantizazioan sartzen da, ondo lo egin ondoren, askoz hobeto idazten dela esanez.

Gaur egun, loa kentzen diguten gauza asko ditugu buruan. 

H.C.: Loa da azkenean berrezartze momentua, pentsatzen hasten bazara, nahiko beldurgarria da, zure burua deskonektatzen duzu, hurrengo goizean konektatuko den segurtasun osoarekin, eta hor badago tartean, guk askorik jorratu ez dugun arren, ametsen kontua. Lo zaudenean zure buruak modu inkontzientean egiten du baita ere bere lana, eta ametsen erdian esnatzea bai bada pizgarria gero, momentu batean, ideia bat garatzeko. Gero, noski, badira gauza praktikoak loa eragozten digutenak, esaiozu Rafari berari (barre artean).

R.R.: Bai, badakizu, ume txikiak eta lotarako zailtasunak eta. Baina, bai, egia esan, alde artistikoak alde batera utzita, baditugu nahiko gai gaur egun mahai gainean edo inguruan, lotarako zailtasunak ematen dituztenak. Baina hala bizi izan gara eta hala biziko gara aurrerantzean, zorionez edo zoritxarrez. 

Kolektiboarentzat amets bat izan al da proiektu hau?

H.C.: Ametsak betetzen direnean, galderekin gertatzen dena gertatzen da; galdera berriak sortzen dira, amets berriak sortzen dira. Ez dakit gure ametsa den edo desafioa, baina momentu honetan proiektu hau zuzenera eramatea da gure asmoa. Badakigu gure agendengatik eta zaila izango den formatu bat izango dela, baina ari gara pentsatzen hau nola taularatu, presarik gabe, ez oraintxe, baina, beharbada, urte bukaerarako edo… Ederra litzateke eta horretan pentsatzen gabiltza. Ez diskoa bere horretan, baizik eta disko liburua abiapuntu hartuta, orain arteko filosofiarekin, handik eta hemendik hartu, eta garatzen doan beste zerbait bihur dadin Loti (H)errena; nahiz eta errenka, baina aurrerantz.

Kolektiboaren beste lanen bat iritsiko al da?

H.C.: Nik uste dut etorriko direla, bai, baina kontua da ez direla guztiok batera egingo ditugun proiektuak. Zart proiektu bizi bat da, beraz, ez gara beti pertsona berberak egongo proiektu guztietan. Beti ere, bokazioarekin, sektore, kanal edo bide komertzialenetan aterabide hain erraza ez duten egitasmoak bultzatu nahian.