Tarta bat ehun kandelarekin. 1923an, Estibalizko santutegia zaharberritu eta prest jarri ondoren, bizitza monastikoa Benedictina Komunitatearen eskutik itzuli zen. Lehen monje hauek, Silosetik etorriak, argia eta bizitza eraman zuten leku hartara, esku-hartzeen eta erreformen etapa berri bat sortuz. Ehun urte bete dira (99, hain zuzen ere) beneditarrak Estibalizko Santutegira iritsi zirenetik. Hain zuzen ere, beneditarrek santutegia betiko uzten duten unean. Hori dela eta, ehun urte hauetako ibilbide gidatu berezia egingo da gaur (eta bihar) Estibalizko santutegian beneditarren zikloa ixteko.
Hala, Ander Gondra Erdi Aroko Arabako taldeko kideak eta 100 urte Historia Estibalizen ibilbide gidatu bereziaren arduradunak azaltzen duenez, gaur oso egun berezia izango da arabar guztientzat eta ehunka herritarren bisita jasoko duen santutegirako. Nola iritsi ziren monjeak Estibalizera 1923an? Noiz eraiki zen komentuko eraikin nagusia? Zer ekarri zuen Estibalizko euskal trenaren adar batek? Zein unetatik aurrera izendatu zuten ama birjina Arabako patroia, eta nola zabaldu zen haren debozioa probintzian zehar? Zein izan ziren ondorengo erreformak XX. mendeak aurrera egin ahala? Galdera horiei guztiei eta gehiagori erantzungo zaie gaur egingo den ibilbide gidatu honetan, santutegia inoiz baino hurbilago izan dadin Arabako guztientzat. Ander Gondrak azaltzen duenez, Estibalizko santutegiaren jatorria hamabigarren mendearen lehen erdian dago. Baina, oraingoan, proposatu duten ibilbideak atzean uzten du Erdi Aroko eta Aro Modernoko historia hori, bisita estandarretan azaltzen baitira urte osoan. Oraingoan Estibalizko historia garaikidea izan dute ardatz. Ildo horretatik, 19. mendearen azken hamarkadetan hasi ziren, zenbait intelektual, partikular eta erakunde Estibalizen berrezarpenean eta berrabiaduran inplikatu zirenean. Mende horretan, lurraldea suntsituta zegoen gerren ondoren, eta santutegia ere ia hondatuta geratu zen. Horregatik, hamarkada batzuk behar izan ziren berriro ondo jartzeko. Denbora hori guztia ere beharrezkoa izan zen bere erabilera eta erlijio-funtzioei berriro ekiteko (1860. urtean inguru galdu ziren). Garai hartako gertaera nagusiak hauek izan ziren: Lorenzo Fernández de Viana eskultore gasteiztarrak Ama Birjinaren tamaina zaharberritzea 1898. urtean; Arabako Foru Aldundiak eta Gasteizko Udalak santutegia erostea; eta, batez ere, basilikaren kanpoaldea eta barrualdea berritu zuen Zaharberritze Batzordea sortzea.
“Azken urteak lasaiagoak izan dira eta ez da aldaketa handirik izan. 70 urtean, agian deigarriena Los Desagravios de Estíbaliz an-tzeztea izan zen, Felix González Petitek zuzendutako eta interpretatutako ikuskizunarekin”, dio adituak. 80ko hamarkadan, Ama Birjinan ere esku hartu zuten; jatorrizko pigmentuetan oinarrituta kolorea aldatu zioten. Eta 70eko eta 90eko hamarkadetan eraikinaren mantentze- eta finkatze-lanak egiten jarraitu zen, baina gutxiago, Ander Gondrak kontatzen duenez. “Esparru erlijiosoago batean, aipa-tzekoa da, halaber, Erkidegoko zenbait kideren ekarpena, hala nola Aita Agustin Apaolaza (Estibalizen hil zen, 2021ean), zeinaren ekarpena funtsezkoa izan baitzen testu liturgikoak euskaratzeko orduan”, nabarmendu du.
Historia eta pasadizo horiek guztiak ezagutaraziko dituzte gaur ibilbide berezi honetan, bai antolatzaileek bai Arabako gizarte osoak. Hain zuzen, Gondrak azpimarra-tzen duenaren arabera, “une hunkigarria izango da, eta seguru asko Estibalizko etxebizitza anekdota asko bizi eta gogoratu ahal izango dira. Hamarkada hauetan guztietan jende asko igaro da hemendik, eta jende askok gordetzen du lekuaren oroitzapen polita”. Gainera, Komunitateko azken hiru kideak (Emiliano, Iñaki eta Juan Luis) “oso ezagunak dira Lautada osoan; beraz, ziur asko jende askok agur esan nahiko die eta eskerrak eman Lazkaora joan aurretik egindako lanagatik”. Nabarmentzekoa da azken 100 urte hauetako ibilbidea diseinatzeko argazki asko erabili dituztela. Batzuk ospetsuagoak eta beste batzuk ia argitaratu gabeak, probintziako artxibo ezberdinetatik ateratakoak. “Material horri esker, bisitariek hobeto ulertuko dute santutegiaren bilakaera. Gainera, bertako eraikin handia eta beste xehetasun eta bitxikeria batzuk ezagutu ahal izango ditugu”, gaineratu du. Jardunaldia irailaren 9an (ostirala) hasi zen 19:00etan, eta 10ean (larunbata) eta 11n (igandea) 12:00etan ere izango da. “Ibilbidearen kostua zortzi eurokoa izango da, eta erreserba nahitaez egin behar da, harremanetarako bide hauen bidez: 660766383 edo contacto@alavamedieval.com”.
Azken eguna
Beneditarrek bizitza osoa daramate Estibalizko santutegian. Urtetik urtera, monjeak erretiroa hartzen joan diren bitartean, beste monje berriak iritsi dira. Baina azken urteotan ez dira errelebo horiek egin, hiru monjeak bakarrik geratu baitira santutegi osoan. Horregatik, hiru monjeen adina eta nekea direla eta, urtarrilaren hasieran jakinarazi zuten Estibalizko santutegiko monje beneditarrak bertatik alde egingo zutela. Izan ere, beneditarrek 100 urte inguru daramatzate Gasteizen, Estibalizko monasterioa zaintzen. Irailaren 12an, azken hiru monjeek santutegia utzi eta Gotzaindegiaren eta Estibalizko Kofradiaren esku geldituko da. 99 urte horietatik, Emiliano Ozaetak 69 urte daramatza bertan. Hamaika urte besterik ez zituenean sartu zen, eta ia bizitza oso bat bizi izan du han. Orain, 80 urterekin, beste bi monjerekin batera, erretiratzea erabaki du, beneditar gehiago dagoen beste monasterio batean finkatu eta hura ixteko. “Oso gutxi gara, zaharragoak gara, eta gure aldetik santutegi hau ixteko unea iritsi da”, adierazi zuen urtarrilean DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA egunkarian, itxieraren albistea eman eta egun gutxira. “Ez gaude triste hemendik joan beharragatik. Joan egin behar dugu, erretiratzeko garaia iritsi delako, eta ez dugu garai edo amaiera tristetzat hartzen. Beneditarrok ohitura bat dugu: etxe batek indarrik ez duenean, laguntza eske joan beharrean, etxea itxi eta joan egiten gara. Ez dugu betikotasun bat iraunarazi nahi, baizik eta etxea bizirik mantentzea hemen egoteko aukera dugun denboran. Eta heldu da gaiara etxe honetatik alde egiteko, beste leku batera joateko”, ondorioztatu zuen orduan Emiliano Ozaetak egunkari honetan. Gondrak adierazi duenez, hala ere, beneditarren martxari tristuraz aurre egiten diote: “Nahiz eta ikusten zen bazetorrela egoera bat, aspaldidanik nabarmena baitzen erreleborik eza eta Komunitatearen pixkanakako zahartzea, albistea tristea da, are gehiago 2023an beneditarrak Estibalizera iritsi zireneko mendeurrena gogoratuko zuen mendeurrenaren atarian”, dio. “Nolanahi ere, gure partetik esker oneko hitzak baino ezin ditugu izan haientzat. Harrera bikaina egin ziguten 2017an, Estibalizen finkatu ginenean, eta ordutik elkarrekin harremanetan egon gara beti eta ahal izan dugun guztian koordinatu gara, Estibalizek aktibo jarrai zezan”. Azkenik, igande honetan, irailak 11, meza bat ospatu egingo da Basilikan, goizeko hamanietan, Armonicum Abesbatzarekin batera. Ordu bat beranduago, Kofradiak Estibalizko Andre Mariaren Ofrenda egingo du. Gaur eta bihar, herritarrek Estibalizko santutegia omendu ahal izango dute, bertako pasadizoak, historia, iragana eta etorkizuna ezagutuz.