“Mugen kulturan gaude hezita, eta, askotan, konturatzen ez garen gauza asko esaten ditugu”

Txalo konpainiaren Arizona antzezlana bere ibilbidea egiten ari da Euskal Herriko txoko ezberdinetan. Juan Carlos Rubio gidoilariak idatzitako testu bat du oinarri, eta Margaret eta George senar-emazteak dira protagonistak, Arizonako mugaraino joandakoak, berau defendatzera. Urtarrilaren 25ean Barakaldo izan zuten abiapuntu, eta horren segidan etorri dira Berriz, Arrasate, Azkoitia, Zaldibia eta Ordizia. Gaur, Gernika-Lumon dute hitzordua, eta agenda bete-betea dute datozen hileotarako. Antzezlana sendotzen eta egonkortzen ari da, Aitziber Garmendia (Zaldibia, Gipuzkoa, 1982) eta Jon Plazaola (Urretxu, Gipuzkoa, 1982) antzezleen esanetan.

Zerekin egingo du topo ‘Arizona’ antzezlana ikustera doan publikoak? 

Jon Plazaola: Arizonako muga zaintzen ari den bikote bat aurkituko du; George eta Margaret. Senar-emazte estatubatuarrak dira, Idahokoak, Boisekoak, zehazki. Haiek Arizonako mugara joan dira, hegoaldetik iparraldera, inork muga hori zeharkatu ez dezan zaintzera. Egia esan, gaur egungo gaia da, zoritxarrez. Ez genuen guk aukeratu estreinaldiaren data, baina, egia esan, ezin egokiagoa suertatu zaigu. Azken finean, George bien artean konbentzituena dagoena da: ideia errepublikarrak, trumpistak eta muturreko horiek guztiak barneratu ditu, kontrarik egin gabe, txintik esan gabe. Margaret, berriz, gauza horiek guztiak zalantzan jartzen dituena da; alegia, denok egin beharko genukeen zerbait egiten du. Eta hor, egoera nahiko surrealista eta komikoa sortzen da. Oso konbentzituta, itsu-itsuan, dogma horiek jarraitzen dituen pertsonaia baten eta dena zalantzan jartzen duen beste pertsonaia baten arteko egoera ikus daiteke, azken finean. Hortik hasi, eta, denbora pasa ahala, beste toki ilunago batzuetan sartzen gara, gogorragoetan. Publikoak hor tentsio pixka bat nabarituko du.

Antzezlanean, migrazioari buruzko mugez ari-tzen zarete, baina bestelako mugak ere baztertu gabe. 

J.P.: Muga bat dagoen tokian, Arizona bat dago, eta bi muga daudenetik, Arizona asko sortzen dira. Gainera, uste dut istorio honetan, harreman pertsonaletan dauden mugak kontatzera ere pasatu garela. Fanatismoaz, itsu-itsuan beste batzuek kontatzen digutena sinesteaz, azken finean, beste batzuen onurarako sakrifikatzeaz… hausnartzen dugu. Mugei dagokienez, benetakoak, migrazioaren ingurukoak, naziotasunarekin zerikusia dutenak zein harreman pertsonalekin zerikusia dutenak aipatzen ditugu.

Zuek biok ohituta zaudete komedia egitera, barrea eragitera, eta oraingoan, pixka bat, behintzat, hortik aldendu zarete. Zelan sentitzen zarete zuen konfort gunetik at? 

Aitziber Garmendia: Bai, egia da nahiko aldendu garela forma aldetik eta tonu aldetik orain arte antzerkian elkarrekin egin dugun horretatik, behintzat. Baina, ez dakit, nik uste biok eroso sentitzen garela eta kontziente garela arriskatzen ari garela eta arriskua gure gain hartu dugu. Dena den, arrisku horrek pixka bat pittirri ere jartzen gaitu. Kasu honetan, komediak beste tonu bat hartu du, eta Kepa Errastiren eskutik joan gara. Pieza garrantzitsu asko eman dizkigu eta gure intuizioaz fidatu gara, eta horrekin egin dugu aurrera.

J.P.: Badago baita ere kontraste handi samarra funtzioan, publikoak gugandik espero duen horretatik zerbait. Egia da, bestalde, pertsonaiak oso muturrera eraman ditugula, agian, Aitziberrek eta biok Barre Librea-n egingo genituzkeen bi pertsonaia izan litezke. George eta Margaret kontatzera datozena oso gogorra da, eta, egia esan, beraiek defendatzen dutena nekez pentsatuko du gu ikustera datorren publikoak ideologikoki. Baina, pertsonaiak horrela eramateak eramaten du publikoa pertsonaiak estimatzera ere bai. Nik uste dut dramaren muga hori pasatzen dugunean, modu pertsonalean, bide horiek esperimentatzea gustatzen zaigula, eta horregatik jartzen gaituela, akaso, Aitziberrek esan duen bezala, pittirri. Izan ere, esperimenta-tzen ari gara, gure konfort gunetik at senti-tzen gara momentu batean. Eta horrek guztiak ere asko ematen digu.

Komediatik heldu diozue gai honi, baina kritika ere badago atzean, eta kritikaren eskutik gogoeta egiteko gonbitea ere badakarzue. Zertara animatzen duzue publikoa?

A.G.: Denok, momenturen batean, izan dugun edozein jarreraren inguruan pentsatzera animatzen ditugu. Mugen kulturan gaude hezita, eta, askotan, konturatzen ez garen gauza asko esaten ditugu. Guk geuk ere autoikaskuntza egin dugu: Nik irentsi ditut orain arte, konturatu gabe batzuetan, eta, konturatuta beste batzuetan, baina irentsi ditut. Orduan, goazen gai honen inguruan pentsatzera; komediatik askotan, baina, hausnarketatik beste askotan.

J.P.: Mugak jartzen ditugun bitartean, beti pentsatzen baldin badugu mugaren alde honetan gu garela eta mugatik beste aldera hasten direla haiek, muga edozein izanda ere, azkenean pertsonen arteko distantziak, kulturen arteko distantziak eta pentsakeren arteko distantziak areagotu egingo dira.

Aitziber Garmendia eta Jon Plazaola dira obrako protagonistak. Txalo Produkzioak

Lan honek ‘Minuteman’ proiektua du oinarri. Hau errealitatean gertatu zen zerbait izan zen, baina zuek, nolabait, fikziora eraman duzue. Ez dakit errealitateak fikzioa gainditzen duen kasu honetan, edo…

J.P.: Minuteman proiektu horren helburua zen boluntario batzuk Arizonako mugan jartzea George eta Margaretek egiten zutena egiteko, mugak zaintzeko. 2000. urtean egin zen proiektu bat izan zen, eta egia da izugarria dela daukan indarraldia, 20 urte beranduago, proiektu horrek berak eta egoerak. Nik galdetuko nioke Arizona ikustera datorren jendeari ea Minuteman proiektu horren historiarekin geratzen diren. Baina, konturatzen ari naiz, orain, nola egoera hain berdintsua den, ez dagoela ezer azaldu beharrik. Gauza da, Juan Carlos Rubio hau idaztera motibatu zuena izan zela Minuteman proiektu hori gaizki atera zela. Zergatik? Bada, jendea hasi zelako pixka bat justizia bere eskuetan hartzen, eta orduan, dena pikutara joan zen, astakeria izugarria izan zelako. Antza, hortik ez zuten asko ikasi, eta orain egoera berdin-berdintsua da. Pertsonaiak muturrera eraman nahi genituen, baina pasako ote ginen beldur ginen…

A.G.: Bai, baina, erreportajeak, dokumentalak eta Minuteman proiektu horretan parte hartu zuen jendea ikusi ditugunean, askogatik gainditzen gaituztela konturatu gara. Hala ere, egia da, kristoren beldurrarekin geunden hasieran; izan ere, pentsatzen genuen gehiegi zela, pasa-tzen ari ginela, jendeak ez zuela ulertuko... baina ez, motz geratzen ari gara, jende honek badauka non begiratu eta non ikasi.

Aurretik ere, elkarrekin lan egindakoak zarete biok, eta baduzue nolabaiteko konfiantza. Hori beti gauza ona al da?

A.G.: Ona, beti oso ona.

J.P.: Ona, baina arriskutsua ere bai, zenbait puntutan.

A.G.: Baina oraindik ez dugu barre atakerik eduki. Hainbesteko konfiantza daukagu eta hain kimika ona daukagu oholtzan, askotan, ondoegi pasatzen dugula eta ondoegi pasatze horretan barreak alde egiten digula.

J.P.: Arrasaten, esaterako, esan dezaket sabaian zenbat foku dauden. Aitziberri ez begiratzeagatik egin behar izan nituenak! Puntu batean egon nintzen non barre egin nahi nuen, eta jendea Aitziberrekin barrez zegoen… eta bitartean, Jon gizajoa, inork ez zuen pentsatzen, ari zela, hor, Kaxiano bezala, ez dakit nora begira…

A.G.: [kar, kar, kar]… Gainera, biok oso exigenteak gara, eta ez gara konformatzen. Orduan, emanaldi batetik bestera zer hobetu nahi dugun apuntatzen dugu, eta hurrengo emanaldiaren aurretik errepasatzen dugu. Hori ez da lankide guztiekin gertatzen, adibidez. Egia esan, gozamen hutsa da zure nahasmendu bera daukan lankide batekin lan egitea.

J.P.: Nik hori asko-asko eskertzen dut. Zenbaitetan gertatu izan zait, funtzioa bukatzean, lankideren batek esatea: “Ondo, ezta?”. Eta zuk barruan daukazu zera hori: “Nik ikusi dut hemen hau, beste hau, beste hau... eta hor, zehaztasuna falta izan zaigu... eta hemen, ez dakit zer, eta hemen, ez dakit zer...”. Eta gu, Aitziber eta biok, egia esan, zentzu horretan neurotiko hutsak gara, eta ez badugu ikusten dena kirurgikoki joan dela…

Zein muga zabalduko lituzkete Aitziberrek eta Jonek?

A.G.: Nik muga oso orokor bat jarriko nuke, hain zuzen, gorrotoaren muga. Gorrototik egiten den edozein gauza beti dago gaizki. Oso ohituta gaude gorrotoa sentitzera edo gu geu gorrotatuak izatera, eta, askotan pentsatzen dut: Ze inporta dizu zuri, ez dakit, arrazakeriaren kasuan edo orientazio sexualaren kasuan, ni zeinekin oheratzen naizen? Zuri eragiten al dizu? Ez, ezta? Bada, orduan, utzi bakean. Muga bakarra jarriko nuke: Ez gorrotatu, eta gorrotatzen baduzu, irentsi. Baina niri ez diezadala eragin gorroto horrek; bakean dagoena bakean utzi, alegia.

J.P.: Begira, oso ados nago, baina oraindik zabalago bat botako nuke. Agian, gorrotoak berak barruan daukan beste muga bat: beldurra. Uste dut beldurrez bizi garela, beldurrak geldiarazten gaituela, eta beldurrak berak gero dakar besteekiko, beste pertsonekiko beldurra. Eta beldur horrek gero sortzen du gorrotoa, eta borroka, eta inbidia.